Xhabir Tabaku

Ishte vjeshtë. Diku nga fundi i nentorit. Kisha vendosur që më herët ta kaloja të shtunen në librari. Pata menduar se idea më e mire do ishte diku në qendër të Londrës e ashtu bëra. Nji natë më pare përgatita çanten e shpinës. Një shishe uji, një paketë me biskota e një fletore shenimesh e dy tri lapsa. Mora edhe një libër mbasi e kisha nisur dhe kisha kaluar gjysmën kështu që mendimi i zakonshëm se po blej nji të ri dhe filloj me e lexue aty, ra poshtë. Nga ku banoja, deri tek libraria nuk mbante më shum se dymbëdhjetë-trembëdhjetë minuta me taksi. “Waterstones Picadilly”…. Ndoshta libraria më e madhe në botë. Gjashtë kate e lartë, ndërtesa nuk paraqet ndonji vlerë arkitekturore. Sanduiç ndërmjet dy ndërtesave tjera, në të njëjten lartësi, e në stil Waterstone është lakuriq. Vetëm xhama dhe mur, pa detaje, pa ide ekstravagante arkitekturore që do i shkonin për shtat nji institucioni të tillë. Por kishte diçka të veçantë veç. Streha e ndërtesës ishte me kuadrate xhami, përmes të cilave kalonte natën një dritë e zbehtë e cila e bënte të dukej si një dritare gjigante e qiellit. Do i vizitoja me do e mos të gjitha katet, por fillova në mënyrë preferenciale. Kati i parë. Kati i parë në realitet nuk ishte i pari. Kishte edhe dy kate tjera nën te. Ata quheshin kati përdhesë e kati nënpërdhesë, çka don me thanë dy kate nën rrugë. Kati i parë ishte dashuria ime e parë me ketë librari. Aty stivoheshin mijëra e mijëra libra “Fiction dhe Kritikë letrare”. Nuk isha i dhënë fare mbas kritikës letrare. Por “fiction” është ajo që do humbja të fundit nga letërsia. U solla e u solla, pa mujtë me u ngopë. “Waterstone Picadilly” është tempulli i çdo lexuesi që bie në kontakt me te. Kur shkova te seksioni i filozofisë e psikologjisë, isha i lodhur. Kisha plot tri orë vërdallë lart e poshtë. Pulpat më shtrëngonin e shputat e këmbëve me digjnin. U ula në dysheme, e u mbështeta mbas një rafti me libra. Hapa çanten dhe piva pak ujë nga shishja ime. Ishte ngohur tashmë dhe nuk më shijoi fare. Brofa në kembë mbasi më shkoi mendja se ne katin e dytë nën rrugë ishte nji kafene e lezetshme. Kohët e fundit i kishin zevendësuar stolat prej druri të trashë e tryezat e vjetra me diçka më moderne. Un i doja të vjetrat. Kishte gërryerje e shkarravina të lloj-llojshme e të çuditshme mbi ta. Propozime dashurie, sharje, vizatime gjithfarësh. Mallkime markistësh e komente për librat konspirativ. Kollaj krejtë, dikush mund të kalonte diten mbi ta pa drojen se do mërzitej. Poezi të shkurta, citate e ç’nuk. Por si e thashë më lart, ata nuk ishin më. Hapa një libër që pata blerë pak më parë “A Happy Death”, vura çantën ku do ulesha vetë dhe u rreshtova për kafe pranë banakut. Kur u ktheva, pashë nji djalë e nji vajzë që kishin zenë respektivisht anen e majtë dhe të djathtë ku do ulesha un. Lëviza çanten dhe e lëshova perdhe e u përshëndeta me të dy. Mendova se ishin bashkë dhe i propozova të ndërroja vendin me ndonjërin nga ata, por me thane se jo, nuk ishin bashkë. Fillova të thithja kafenë e ngrohtë dhe mu kujtua të nxirrja biskotat nga çanta. I vura mbi tryezë dhe i ftova edhe dy komshinjtë të merrnin po të donin. Buzëqeshën por nuk vunë dorë mbi biskotat.

***

Kishte kaluar vakti i drekës tashmë kur Andew, djali në të majten time u ngrit e na ftoi të shkonim për të ngrënë diçka tek nji “fast food” jo larg nga aty. Elizabeth, komshija në krah të djathtë kundërshtoi shkurt: -Jo! Le të vazhdojmë biseden tha ajo, nuk ndërpritet kështu vetëm pse po humb debatin, dhe hodhi shikimin nga un. Un nuk isha më në mes të të dyve, pata dale përballë kur nji zotni nja katërdhjetë-katërdhjetepesë u largua, siduket i shqetësuar nga zhurma e pasioni i diskutantëve në të majtë e të djathtën time. Libri im u bë shkak për fillimin e debatit.

-Camus?

-Po. Por nuk e njoh mire… libri i dytë që lexoj.

-Oh! Tha vajza me sigurinë e nji njeriu të stërvitur. Mos iu ndaj, dhe a din çfarë? Konsideroje ketë libër si pararendje të librit “The Stranger”. Kështu libri tjetër merr më shum kuptim, sidomos për njerëzit si ti, që nuk janë të mësuar me autorin.

Këtu u fut në bisedë djali në të djathten time, Andrew. -Pse na qenka Camus më i miri sipas teje? Pyeti ai Elizabeth-en. Pa pyetur përgjegje ai vazhdoi me sulm. Ka shum bashkëkohorë më të mire se ai. -Ou! Pa he o gjeni, na i rreshto ata “sa të duash” që qenkërkan më të mire!

Nuk tha që është më i miri, ndërhyra un. Tha se është shum i mirë dhe se duhet ta lexoja krejt vepren e tij. Kaq. -Jo jo nuk thashë ashtu, kërceu Elizabeth. Në fakt ashtu thashë, por tani që gjeniu po na tregon se paska “sa të duash” më të mirë po e ndrroj në më i miri dhe pikë. Andrew ishte pasionant e debatues aq i flaktë sa ç’dukej edhe Elizabeth. Kazanzaqis, sa për fillim. -Si të duket princeshë? Pyeti ai, jo pa ironi. Une u gjenda në nji pozicion të pa volitshëm. U hap nji debat për dy shkrimtarë nga të cilët kisha lexuar vetëm nga nji libër, krejt i pa armatosur për nji bisedë në mes dy vetave plot pasion e siç dukej edhe plot kulturë. Jo, nuk kemi pse e ulim zërin mu drejtua ai kur i kërkova të flisnim me zë më të ulët. Pse të ulim zërin? Ke kund lajmërim me shkrim se duhet të flasim me zë të ulet? Jo! Ke kund të përcaktuar se cili është zë i ulët e cili zë i lartë? Jo përsëri… Pastaj, ti ose merr pjesë në debat ose rri jashtë. Vendosa të heshtja hëpërhë. Por Elizabeth kishte mendje tjetër.

-Le ti krahasojmë të dy o gjeni iu kthye ajo ngadhnjimtare. Çfarë do na sjellësh si argument që nji shkrimtar si Kazanzaqis t’ia kalojë Camus? Andrew këmbëngulte se Kazanzaqis kishte qenë më i mire se Camus e për ketë binte si prove vetë Camus. Camus ka thënë kur fitoi çmimin Nobel se Kazanzaqis e humbi garen vetëm për nji pikë. Komisioneri Jean-Paule, me voten e tij për francezin e vet bëri që Kazanzaqis të mos e fitonte garen kembëngulte Andrew. Andreas ishte emri i tij i vërtete. Andreas ishte grek sikur Kazanzaqis.

Elizabeth as e përfillte atë lloj argumenti me idenë që nuk ishte e vërtetë si fillim, por edhe sikur të ishte e vërtete prap argumenti i grekut nuk vlente për dy arsye. E para sepse Camus kishte fituar, dhe se ndjekësi me nji pike më pak nuk ka pse të jetë më i mirë, dhe e dyta pohimi i Andrew-t se ishte grek dhe i kishte lexuar veprat e Kazanzaqis në original. Edhe Elizabeth nga ana e saj krenohej se dinte frëngjishten me mire se anglishten mbasi atje kishte kaluar nga gjashtë vjeçe deri ne katërmbëdhjetë. Prindërit e saj kishin nji kantinë vere diku në jug të Francës. Biseda vertitej andej-këndej e prap disi gjente rrugën për tek përplasja Camus-Kazanzaqis.

Andrew kërkoi të falur dhe u largua. -Tani, je për nji drekë të ngrohtë? M’u drejtua Elizabeth duke qeshur me të madhe. Ndjehej fituese e debatit, e për ketë kërkoi edhe konfirmimin tim. Po i thashë, edhe un mendoj se ke të drejtë, ndonëse siç e thashë më parë nuk i kam lexuar autorët…

***

Në ketë bisedë e sipër Andrew u kthye prap. Tani ai ishte me nji libër në dorë. E hapi ku kishte kthyer faqen e librit dhe kishte nenvizuar tre rreshta. -Na princeshë! Lexoje, por me zë.

Ajo e lexoi ngadalë e qartë. Aty thuhej se vetë Camus kishte thenë mbasi kishte fituar çmimin Nobel, se Nikos Kazanzaqis ishte shkrimtar i dorës së parë dhe se çmimin duhej ta kishte fituar ai. Ndonëse shkrimi nuk ishte i Camus vetë, por citim i një kritiku me famë botërore, emri i të cilit më ka rrëshqitur nga kujtesa, Elizabeth ngriti duart e tha se dorëzohej. Tani do të shkoj sipër se do të blej tërë librat e Nikos tha ajo me buzëqeshje. I mori asaj nji orë të plotë kur u kthye me disa libra në dorë. Andreas ishte laguar ndërkaq. Ai më dha numrin e telefonit para se të nisej. Nëse e sheh që zonjusha do shprehë keqardhje që jam larguar, të lutem jepja numrin tim.