(Fragment)

NGA MERXHAN JAKUPI

          Çaushi sapo i hapi sytë, pas një gjumi të lodhshëm, hodhi shikimin nga muri, ku akrepat e orës kishin filluar të masin kohën e  asaj dite. Atij, papandehur, si në ankth, i kaloi një rrëqethje e pashpjegueshme, prej maje kresë e deri në thembra, përcjellë me një trishtim neveritës, përderisa në kokë i fluturuan do mendime e do përjetime të rënda jetësore. Ato vazhdonin ta ngarkojnë kokën e tij dhe assesi nuk shkapërderdheshin. Vetëm atëherë, kur e kapte një kollitje e thellë dhe e mërzitshme, që ishte pleksur në mushkëritë e tij disa vjet më parë, bënte t’i shkapërderdh krajatat e jetës. Ky koll nuk e linte ta zërë gjumi deri në orët e vona të natës. Për një moment vërejti se në fytyrë, në ballë dhe në qafë kishin dalë disa pikla djerse, ndërsa shpina dhe shpatullat i ishin bërë qull nga një duhmë e lagësht, nga e cila ishte njomur edhe çarçafi i shtratit. Assesi nuk mund ta flakte atë ëndërr të trishtë, të cilën e kishte parë një natë më parë. Shikimin e përqendroi në tavan, duke u zhytur thellë në mendime, që e kishin zënë pisk e nga të cilat nuk mund të lirohej. Cila ishte ajo ëndërr kaq tmerruese, as që donte ta rikujtojë në kokën e tij. Por, ëndrra, megjithatë, i vinte herë pas here si valë deti dhe e mbërthente trurin e tij.

          Kishte parë, sikur në një mjegullinë, imami i xhamisë ishte duke larë një njeri që kishte ndërruar jetë. Kur ishte afruar, e kishte vërejtur se ajo kufomë ishte një hanëme nga Stambolli. Atij iu kujtua ky imam, i cili i kishte hyrë në kokën e tij që nga fëmijëria, që nga koha kur shkonte në atë mejtep, ku, për çdo ditë shpinin nga një cung druri prej ahu, për t’u ngrohur në ditët e ftohta, acar, të dimrit. Në vegim i doli imami para syve, me shkopin në dorën e ngritur lart, duke goditur mbi kryet e fëmijëve të mitur, që ishin tubuar aty për ta mësuar alfabetin. Por, kur ndonjëri prej tyre e thoshte gabim ndonjë nga shkronjat arabe, ky imam lemerisej dhe shante, duke i quajtur “qafir”, sidomos atë carrok të shkretë e të pafajshëm që rrinte përherë afër derës së dhomës. Çaushi, si fëmijë, ishte ndryshe nga të tjerët, dallohej nga moshatarët e tij, sepse shumë shpejt e kishte mësuar alfabetin arab dhe pritej që të fillonte edhe me leximin e Kuranit. Por, imami vazhdonte me avazin e tij, shpesh, edhe kur ishte i hidhëruar me hanëmen e vet, e cila ishte një zonjë e mirë e që dallohej nga gratë e fshatit; godiste me shkopin, ashtu pamëshirshëm, duke mos çarë kokë se fëmijët do të mund të ankoheshin tek prindërit e tyre.

          Pasi i flaku këto mendime të errëta të fëmijërisë, Çaushi u ngrit nga vendi dhe iu afrua dritares, prej nga dukej agu i parë i mëngjesit, mbështjellë me një vel mjegulle të hollë, si dhe ajo pemë e dardhës së verës që bënte fruta të ëmbla dhe kishte marrë shtat të lartë sa një kullë. Pastaj zbriti poshtë, në përdhese, ndezi zjarrin te oxhaku, ku kishte një kusi me ujë. Si u ngroh uji, hyri në hamamin e dhomës së tij, për të bërë një pastrim. Më vonë, me peshqirin e varur pranë hamamit, u fshi mirë e mirë dhe zgjodhi pantallonat e pastra, xhaketën e trashë dhe ngjeshi mirë thesin që e kishte sjellë nga Stambolli. Me dorën e majtë, kapi pasqyrën me bisht, dhe shikoi veten në çfarë derexheje ishte. Mbi tavolinë mori tabakun e duhanit dhe shkrepësin, duke i vendosur thellë në xhepin e pasmë, për të dalë furishëm nga dhoma e vet.

          Në çardak u duk nusja, duke u ngjitur shkallëve, për ta thërritur Çaushin, si zakonisht, për kafenë e mëngjesit.

          “Do të jetë një ditë me vranësira e me shi”, mendoi nusja me zë. I tha që kafenë e kishte gati dhe duhej të zbriste poshtë. Pas kafesë, Çaushi hëngri kafjallin, me një nguti të pashpjeguar. Shikoi edhe njëherë nga ora e murit dhe i tha mendja se nëse nuk do të shpejtonte me punët e përditshme në oborrin e konakut, do të vonohej për në lutjet e drekës. Kur dielli u afrua një pëllëmbë përmbi kupë të kresë, mori rrugën me hapa të shpejtë dhe mbërriti, ashtu beftë, në cepin e xhamisë, prej nga dukej minarja e bardhë.

          Nga çardaku shpërndahej zëri kumbues i një gramafoni, me pllakë të madhe. Në atë katund, asokohe, kishte vetëm dy radio me pllaka gramafoni dhe disa transistorë, me të cilët krenoheshin pronarët e tyre. Disa prej djemve, që kishin prej këtyre aparateve të vogla, dilnin për t’u endur sokakëve të katundit dhe lëshonin këngë që përhapeshin gjithandej, sa për t’ua tërhequr vëmendjen fëmijëve, të cilët u shkonin pas. Ata shpesh ecnin rrugëve me transistorë në duar, për të dhënë një shenjë imazhi prej pasaniku dhe për t’i josh vajzat e reja të lagjes, të ndonjërës që kishin vërë syrin dhe kishin lidhje emotive, qoftë edhe nga distanca. Në mesin e tyre ishte edhe njëri nga nipat e Çaushit.

          Kalimtarët e rastit i thoshin shpesh nipit të Çaushit që t’i ndërronte pllakat e gramafonit dhe t’i jepte më shumë zë. Një burrë, duke kaluar sokakut, kishte zbritur nga kali dhe e kishte kapur fuqishëm Dorinë e tij për kërpeshi, sepse po i përplaste këmbët në atë pluhur, sikur ndiente ndonjë rrezik aty pranë. Ai, kur dëgjoi zërin e këngës, u ndal dhe gjeti vend për prehje në një shkëmb pranë rrugës, nxori kutinë e duhanit dhe ndezi cigaren. Pastaj iu drejtua nipit të Çaushit që ta lëshonte këngën, të cilën e kishte për shpirti – “Prej një shpati t’i lëshova sytë!” Ndërkaq, Çaushit shpesh i pengonte zëri i lartë i këngëve që i dëgjonte nga distanca, por, megjithatë, kishte mirëkuptim, duke menduar se ata nuk kishin edhe gjithaq faj, ishin të rinj dhe gjaku u vlonte dhe mendja u fluturonte përtej bjeshkëve. Atëherë, atij iu kujtua ushtima dhe buçima e lodrave dhe zëri i curleve, kur ustai i skuqur në fytyrë, me buzë e faqe të fryrë, sa mendonte që, në çdo çast, do t’i pëlcisnin. Ia afronin atij curlet te veshi, ndonëse i vinte shurdhues dhe i bezdisur zëri çjerrës i tyre. Pasi i shpërndau këto kujtime të hershme, ngriti kokën, duke u përqendruar në një cep të kopshtit, ku dukej pema e dardhës përplot fruta.