Liana Sakelliou ka lindur në Athinë ku ka studiuar Letërsi angleze në Universitetin e Athinës, duke vazhduar studimet pasuniversitare në Universitetet e Edinburgut, Essex dhe Pennsylvania State. Ajo është profesoreshë e letërsisë amerikane, e specializuar në poezinë bashkëkohore dhe shkrimin krijues në Departamentin e Gjuhës dhe Letërsisë Angleze të Universitetit të Athinës që nga viti 1999. Ajo ka marrë bursa nga Fondacioni Fulbright, Departamenti i Studimeve Helenike të Universitetit Princeton, Universiteti i Coimbra dhe Këshilli Britanik për aktivitetet e saj akademike dhe shkrimore. Ajo ka botuar 17 libra në Greqi, SHBA dhe Francë.

A shkruani si grua? A jeni të ndërgjegjshëm kur shkruani për cilësitë unike që ka gjinia juaj?

Pak njerëz do të dyshonin se shkrimi i grave ekziston. Për sa i përket numrit të botimeve të prodhuara nga gratë dhe numrit të pozitave në dispozicion të grave në universitete, do të thosha se ky është divizioni më i madh ose ndër më të mëdhenjtë në studimet letrare. Për sa i përket kuptimit të shkrimit të grave dhe pikëpamjes sime për të, unë nuk përpiqem të shkruaj si grua, nuk përpiqem të shkruaj në një mënyrë të ndryshme nga burrat, por ndoshta një pjesë e identitetit tim gjinor është paraqitur në poezitë e mia. Unë besoj se një pjesë e paraqitjes së identitetit gjinor të dikujt është e pashmangshme. Mënyra më e zakonshme dhe më e lehtë për të dalluar shkrimet e grave nga ato të burrave është tema. Në rastin tim, identiteti im mund të jetë i dukshëm si një shqetësim për bukurinë e fjalëve apo edhe për llojet e fjalëve. Megjithatë, unë besoj se si burrat ashtu edhe gratë mund të jenë poetë të shkëlqyer pasi mund të jenë matematikanë ose politikanë të shkëlqyer etj. Atëherë, pyetja e shkrimit të grave është një pyetje që duhet të na shtyjë të pyesim, çfarë është poezia e mirë?

Si kontribuon puna juaj si kritike/profesoreshë e letërsisë në shkrimin tuaj krijues? A ndërhyn?

Jam e lumtur që jam anëtare e Fakultetit në Universitetin e Athinës, ku jap mësim, krahas kurseve të letërsisë amerikane, mbaj edhe një kurs të veçantë për shkrimin krijues. Nëse një person duhet të punojë për të fituar jetesën, ky lloj punësimi është ndoshta shumë më i preferuar për një poet. Ka mundësi për të takuar poetë dhe shkrimtarë. Kam takuar disa poetë përmes postit tim universitar. Unë gjithashtu mund t’i kushtoj më shumë kohë, për shembull, sesa një punonjës banke (Eliot) ose një drejtues i sigurimit (Stevens).Si disavantazh, në të kaluarën promovimet bazoheshin në kritikë, jo në punë krijuese – në kundërshtim me inkurajimin nga shumica e universiteteve ndërkombëtare.

Kush ka ndikuar më shumë tek ju?

Mund të përmend disa poetë që ndikuan jo pak tek unë. Megjithatë, mund të them se interpretimi i poezisë dhe cilësitë e ritmit dhe të tingullit më kanë tërhequr shumë që në ditët e mia studentore. Më pas u ndesha me poezinë e Denise Levertov. Fillova të lexoja esetë e saj mbi poezinë dhe përmbledhjet e saj – u magjepsa prej saj; doja të shkruaja tezën time për të dhe e bëra. Jeta e saj shembullore si mësuese dhe poete më dha një fokus.

Çfarë roli luan teoria kritike në lidhje me letërsinë? A jeni dakord që është një fushë shumë e rëndësishme? Sa e rëndësishme është për ju?

Më lejoni t’i kujtoj të gjithëve se teoria kritike u bë një shqetësim i madh vetëm në katër dekadat e fundit apo më shumë. Disa studiues të letërsisë kanë kundërshtuar faktin se teoria ka ardhur të zëvendësojë leximin e vetë veprave letrare. Ky do të ishte një përdorim i gabuar i teorisë. Teoria ka përdorime legjitime, veçanërisht kur aftësia interpretuese e fituar me vështirësi të një studiuesi, mund t’i transferohet dikujt që ka më pak ekspertizë. Në këtë rast, teoria mund t’i ndihmojë njerëzit të interpretojnë më mirë tekstet në një kohë më të shkurtër – dhe me më shumë kënaqësi. Për mua, teoria letrare është e dobishme nëse shkruhet nga vetë shkrimtarët krijues, ose duke reflektuar mbi punën e tyre ose punën e të tjerëve. Gjithashtu, mendoj se poezitë flasin për veten e tyre, zbulohen, ndaj teorinë e kërkoj në veprat letrare.

Pse vetëm katër përmbledhje me poezi?

Zgjodha të shkruaj poezi si një rrugë që mund të më çojë në një jetë shumë më të plotë. Unë i kam krijuar vetes kushtet që t’i përkushtohem poezisë më shumë se sa në të kaluarën. Sigurisht, disa njerëz mund të thonë se sasia është masa e një poeti të mirë. Për mua, poezia është një rrugë e jetës që lejon njeriun të bëhet më njerëzor. Për ta arritur këtë, numri i poezive dhe numri i viteve që jeton nuk janë faktorët kryesorë.

E shihni veten si poete, si kritike apo si profesoreshë?

Shpresoj që të mos jenë ekskluzive. Unë do të shpresoja që njerëzit të ishin lexues dhe ndoshta shkrimtarë të letërsisë përveç profesioneve të tyre joletrare. Tani e shoh veten si një poete që ka një pozicion si profesoreshë universiteti dhe ka shkruar kritika, por që preferon të përqendrohet në të ardhmen në shkrimin e poezive.

Çfarë mendoni se është për ju poezia?

Poezia nuk është rruga e vetme në jetë. Nuk është rruga më e mirë. Megjithatë, është ajo që mund të ndërtojë vetveten e brendshme. Çdo poezi është një lloj njohurie që ka të bëjë me jetën dhe të kuptuarit e vdekjes. Poezia funksionon si një mekanizëm i krijimit, ruajtjes dhe ristrukturimit të kujtesës.

Si është poezia kuptimplotë për ju?

Pyetjes i përgjigjet një jetë e tërë. Nëse do të thosha diçka specifike tani, do të ishte që të kënaqem me interpretimin e poezive, tingullin, ritmin e tyre dhe efektin e lëvizjes së lexuesit. Në përgjithësi, poezia është një rrugë e mrekullueshme e jetës, një veprimtari që mund ta çojë njeriun në drejtim të ndjeshmërisë dhe kapacitetit më të madh për të vlerësuar cilësitë njerëzore të përvojës. Dhe detyra është që ajo mund të na udhëheqë gjatë gjithë jetës.

Për kë shkruani?

Poeti e strukturon poezinë në mënyrë që lexuesit të shohin se si aktet rrjedhëse të emocioneve dhe imagjinatës fiksohen nga kufijtë e fjalëve. Leximi i një poezie deri në fund është një zbulim i origjinës, krijimit, i poezisë. Sipas mendimit të Sartrit, poetët shkruajnë për objektet në botë, në mënyrë që të zbulojnë se si ato janë pasqyra e vetes sonë të brendshme dhe rezultati i kësaj vetë-njohje është forcimi i imagjinatës nga poeti. Unë shkruaj për veten time në të njëjtën kohë që shkruaj për çdo person. Mundohem që poezia të ndikojë tek unë dhe ta ndaj përvojën me të tjerët. Shumë poetë kanë folur për veten e tyre si harpa muzikore ose lira, ose instrumente të tjera muzikore, ose zogj që këndojnë, dhe kjo tregon se poezia nuk është thjesht një produkt personal. Poeti ndihet si një mjet i njerëzimit të përbashkët.

A mendoni se poezia është e rëndësishme apo e dobishme për shoqërinë?

Po shumë. Do të doja të theksoja se ndonjëherë shoqëria mund të ketë nevojë për ndihmë për të kuptuar përdorimet më të mira të poezisë. Është joreale dhe e tepruar të presësh që poezia do t’i kthente të gjithë në poetë ose që e gjithë shoqëria do ta kuptonte poezinë ashtu siç e kuptojnë poetët. Megjithatë, poezia mund t’i ndihmojë njerëzit joletrarë në shoqëri të kujtojnë se ata kanë një vetvete të brendshme, një imagjinatë dhe se bota është në një nga aspektet e saj një pasqyrim i vetvetes sonë të brendshme njerëzore. Shumica e njerëzve e harrojnë këtë dhe vazhdojnë jetën e tyre, duke i thënë vetes se ndjenjat tona të brendshme janë reflektimi i një bote të jashtme. Kjo është e vërtetë, por nuk është e gjithë e vërteta e një qenieje njerëzore.

Çfarë u bën poezia njerëzve?

Poezia është përdorur për shumë qëllime jopoetike, të tilla si reklama ose propagandë pro ose kundër qeverive, terapi psikologjike dhe kartolina urimi. Këto qëllime nuk janë krejtësisht të kota, sepse ato së paku ndihmojnë në parandalimin e njerëzve që të përpiqen të eliminojnë poezinë e mirëfilltë, sepse ata janë në gjendje ta përdorin atë në një mënyrë jopoetike.

A mendoni se poezia duhet lexuar apo interpretuar?

Të dyja. Preferoj që së pari të ndodhë performanca e poetit. Njerëzit mund ta ndjejnë një poezi përpara se ta kuptojnë atë intelektualisht. Nga ana tjetër, nëse dikush fillimisht lexon një poezi në heshtje dhe e kupton atë intelektualisht më shumë se dikush që vetëm e ka dëgjuar, lexuesi i heshtur mund të humbasë përsëri ndjenjën shumë të rëndësishme të paraqitur nga poezia. Unë rekomandoj që poezia t’i lexohet vetes me zë të lartë nëse nuk mund të dëgjojë një shfaqje nga dikush tjetër. Pak njerëz do të preferonin të lexonin për një kërcim (vallëzim) në vend që ta shohin atë të kryer ose ta bënin vetë.

Si ndryshon poezia nga fiksioni (trillimi) apo drama?

Poezia mund të ketë avantazhin e saj dallues, ashtu siç do të kishin të tyren fiksioni dhe drama. Për mua poezia është më lëvizëse në kuptimin që është më shumë çështje ndjesie sesa dy përpjekjet e tjera letrare. Është më afër vetvetes së brendshme. Prek më shumë palcën e ndjenjës. Përpiqem të ndaj ndjenjën time për botën dhe aspektet e saj poetike, pasi kjo vjen nga brendësia ime, me të tjerët dhe jo anasjelltas.

Cilat janë elementet e një poezie? Temat?

Shumë elementë poetikë janë të njohur për të gjithë. Megjithatë, mund të theksoja rëndësinë e zërit. Me zë nënkuptoj qëndrimin dhe këndvështrimin e paraqitur nga poeti. Pra, në këtë rast zëri nuk është një element i izoluar dhe as nuk përcjell një mesazh të drejtpërdrejtë. Zëri i komunikon lexuesit dhe dëgjuesit një përvojë, një gjendje të qenit. Është sikur në një moment të historisë njerëzore poeti mund të regjistrojë se si është bota dhe duke folur për të poeti i jep lexuesit një “adresë njerëzore”: drejtime drejt gjendjes së qenies, drejtime që lexuesi të pozicionohet. ose veten në botë siç kishte bërë poeti. Rezultati është se poeti rrit fuqinë e imagjinatës së lexuesit, duke i mundësuar atij ose asaj të ndërtojë një botë njerëzore dhe një vetvete të brendshme. Poeti e ngre lexuesin në një nivel më të lartë të qenies dhe ndez shpirtin poetik. Zëri i poetit krijon një adresë njerëzore ndaj një gjendjeje dhe kështu transferohet fuqia e tij imagjinative.

A përcjellin poezitë mesazhe sociale apo thjesht private?

Unë mendoj se poezia është më shumë se private nga vetë akti i të shkruarit ose të folurit të fjalëve. Poezia jep një përfitim social pasi fuqia në vizionin e saj mund të transferohet te të tjerët përmes mediumit fizik të fjalëve të folura ose të shkruara. Nga vetë natyra e saj, poezia komunikon një vizion të zgjeruar; ashtu si një hologram i shton një dimension të tretë një fotografie, një poezi shton dimensionin e ndjenjës së zgjeruar të poetit.

Çfarë kuptimi kanë për ju poezitë tuaja pasi i keni parë në formën e tyre të shtypur?

Gjatë procesit të shkrimit ose pas përfundimit të një poezie zakonisht habitem. Kur i shoh në formë të shtypur, pyes veten nëse të tjerët do të përjetojnë të njëjtën ndjenjë ndryshimi. Më pas, e shoh veten si një anëtar i përgjegjshëm i komunitetit tim, sepse u ofroj të tjerëve një pjesë të brendësisë sime ashtu siç kanë bërë të tjerët për mua. Ndihem më e vërtetë, më e plotë, më shumë pjesë e gjithçkaje. (poeticanet.com)

Burimi: Hejza

Solli në shqip: Fitim Nuhiu