LEZJA

Xhabir AHMETI

Ime ëmë ka vdekur moti, ka pesë vjet që ka vdekur edhe gjyshja. Babai ka shkuar në kurbet në Vllajakë dhe ka humbur pa nam e pa nishan. Unë e ime motër, Lezja, tash jetojmë me gjyshin. Pa nënën, pa babanë dhe pa gjyshen, në një shtëpi e cila vuan nga plaga e rëndë që na e ka shkaktuar mungesa e më të dashurve tonë. Mua e Lezen na ka pushtuar melankolia, na ndjek kudo dhe kurrsesi nuk na lëshon, po ne mundohemi t’i ëmbëlsojmë dhembjet duke u mbajtur fort njëri me tjetrin dhe me gjyshin. Gjyshi, ndonëse i lodhur nga pesha e viteve, del shpesh te logu ku mblidhen dymbëdhjetë burrat e parisë së fshatit dhe ndoshta atje e heq pak mërzinë duke bërë dert për këtë zaman ku në fshat bredhin frika e varfëria me duart e tyre të hekurta.Them se pak e heq mërzinë, sepse fshati noton në pasiguri si ndonjë anije e humbur midis valëve të tërbuara të oqeanit e në të luhatet edhe shtëpia jonë. Ku mundet të jetë rehat i shkreti gjysh, kur pasiguria e trimëruar nga këto kohë të liga është kërrusur mbi ne. E era e pandalshme që i bëhet aleate pasigurisë, ia thotë këngës së trishtueshme. Këtu nuk e ka lehtë askush sepse këtu më shpesh kanë rënë kokrrat e breshrit sa kokrra lajthish se sa që bien yjet në barin e kopshtit tonë.

Ndoshta kanë të drejtë pleqtë të cilët kur vijnë ta vizitojnë gjyshin në odën e miqve thonë se sëmundja ka rënë në këtë sinor, se ajo i ka ngulur thellë thonjtë e zinj në mishin e dërmuar të këtij fshati. Sëmundja i rri fshatit si një gur mulliri varur për qafe, kurse pushteti kalëron rrugëve të fshatit me të katërtat si një kalorës i apokalipsit që ta rrumbullakojë zullumin. Ditën pushteti kërkon haraç në djersë, natën na ofron xëcin, thonë pleqtë, kurse gjyshi atëherë heshtazi e tund kokën ngadalë herë majtas, herë djathtas. Keq është, por dymbëdhjetë burrat e parisë s’e gjejnë dot barin për këtë sëmundje.

E pyes unë një ditë gjyshin:

“Pse, o gjyshi im, heshtazi e tund kokën majtas e djathtas kur mblidhen burrat në odën tonë. Ti me siguri e di barin që e kërkojnë ata për shërimin e sëmundjes që e mundon fshatin? Ai m’i lëmon flokët dhe më përgjigjet:

“E di, gjyshi, e di, por askush s’e çmon tash fjalën time, sepse ma ka zënë rrota bishtin”!

Unë e shoh se fytyra e gjyshit e rënduar nga rrota që ia ka zënë bishtin flet për plagën e shtëpisë sonë. Dhe, e lë pak të qetësohet. Largohem. Dhe, e pres muzën të shfaqet dikah e të ma hapë diku një kapërcyzë. Gjyshi tretet në mendime ulur nën hije të blirit. Shikon kah qielli, qielli i pa yje – lart, e shikon tokën, toka e fortë – poshtë. Shtegun s’e gjen dot. Pastaj e nxjerr kutinë e argjendtë të duhanit që ia ka lënë i ati dhe e thur një cigare. Pastaj thotë: “Haj-haj”! dhe tretet diku larg në botën e tij. Kurse unë duke ecur nëpër kopsht i shikoj rrezet e diellit si vallëzojnë me degët e manit e mendoj për gjyshin: gjyshi im, kur ta mbaroj shkollën do të të bëj gjyshin më të lumtur në botë.

Kur lëshohet nata dhe xëci i afrohet shtratit tim, e di se nuk do të mund t’i var ëndrrat në cep të hënës së re që dikur e harlisur rrëshqiste mbi shtëpinë tonë në qiellin veror, sepse edhe hëna tash më me tufën e saj të yjeve nuk kalon më këndej pari. Edhe kumbimi kozmik që e dëgjonim kur ishim vetë përballë yjeve, në këtë kohë hesht. Ku është Muza? pyes atëherë, ku është të ma shtrijë dorën e të më nxjerrë nga kjo rrëmujë. Po edhe Muza di t’u bëjë bisht situatave. Jo që s’më do, por ajo di të bëjë naze dhe shaka. Kur s’e pret, siç s’e pres tash, Muza del befas dhe bën shaka me mua. Më pëshpërit, më thotë ta ngre dorën ta prek shpresën time që rri varur atje lart në cep të hënës. Dhe, unë, pa një pa dy, e ngre e dora më mbetet në ajër, kurse Muza e kthen kryet në tjetër anë, qesh ngadalë, thuajse s’ka parë asgjë dhe ikën, duke ma lënë vetminë të bëjë roje.

Unë, që fle në çardak, mbi hambar, në të cilin minjtë bëjnë parti e ndjej dorën e ftohtë të frikës dhe nga dera pak e hapur e dhomës së ndenjës e dëgjoj si ecin më ngadalë minutat nga ora me kukuvajkë. Vonë është. Gjyshi shpesh mbetet me dymbëdhjetën e tij të logut. Sa dua të kthehet! T’i dëgjoj hapat e tij shkallëve, sepse ata e përzënë vetminë time dhe frikën. Gjyshi sonte u vonua shumë, apo frika krijon përshtypje të tillë. Jo, nuk është frika, sepse ia jep fishkëllimës treni i mëngjesit që kalon kur agu mundohet e s’ia del të hedhë një grusht pluhur floriri mbi shtëpinë tonë. Fishkëllima e trenit shkon e tretet duke i vënë pikën një herë për një herë vargut të ëndrrave të mia të parealizuara që netëve pa gjumë përkunden në luhajën e shpresës së mirë. Bashkë me ëndrrat që trazohen, ikën edhe Gjumi i mëngjesit i cili ndonjëherë di të ofrojë ëmbëlsinë me forma të magjishme. Mu atëherë përditshmëria e ngre perden e saj. Ajo paralajmëron se djersa e mundimi kanë ardhur te dera dhe presin që fshatarët të marrin almiset dhe të nisen nëpër ara, kurse unë të bëhem gati për në shkollë. Kjo është përsëritje e përsëritshme e vakisë që pret nën hijen e djallit, i cili rri me fshesë hekuri dhe i fshin ëndrrat e secilit në këtë fshat. Janë këto edhe çaste kur hidhërohem me Muzën që më fton të më shëtisë nëpër hapësirat e saj magjike. Pse moj Muzë sillesh kështu, kur e di se për mua s’ka shteg në këtë botë mizore. Mirëpo këto çaste e kanë edhe një të mirë: gjyshi vjen dhe futet ngadalë në dhomë.

Për Lezen, e cila fle në dyshemenë e çardakut mbi një postajë të deles që gjyshi e ka bërë theror, nuk e di si e kalon natën. Ajo është dy vjet më e madhe se unë dhe sigurisht ka ëndrra të tjera. Ku ta di, mund ta kalojë natën duke imagjinuar ndonjë djalë i cili i afrohet i buzëqeshur te kroi e i thotë: “M’i jep shtambat Leze, do t’i sjell unë se qenkan të mëdha e të rënda”… Dhe, të dytë e këmbejnë nga një buzëqeshje dhe nga një shikim të ëmbël.

Gjyshi e kalon kohën në dhomën e ndenjës, kurse dhomën e babait dhe të nënës e mban mbyllur. Ndoshta mendon se gjerat që i ka lënë nëna mund të na pikëllojnë dhe të na i fundosin shpresat. Ai e ndjen klithmën që s’hiqet nga oxhaku ynë pa vdekjes së nënës dhe të gjyshes. Thjeshtë ai e largon këtë klithmë prej nesh. Nuk do të na ballafaqojë me llahtarin që e mban gojën hapur. Megjithatë ai kurrë nuk na e ka ndaluar të hyjmë në këto dhoma, por ne e dimë rendin dhe nuk u afrohemi. Gjyshi na do. E duam edhe ne. Edhe kur kërkon diçka prej nesh, gjyshi na e thotë me një butësi që nuk e kam parë midis dymbëdhjetë pleqve që mblidhen te logu. Sa herë që del nga shtëpia ai me kujdes ma lë një porosi mua ose Lezes. E mbyll derën pas vetes, ndalet pak në çardak e na porosit: “Lezja e gjyshit, a mund të na bësh sot qofte për drekë, kurse ti Gjon shko sot e mbush ujë te kroi”! Hajt, shpirtat e gjyshit! Pastaj edhe njëherë buzëqesh dhe zbret shkallëve e largohet. Kur nuk e çel ndonjë temë, ne e kemi marrë vesh më, se duhet të jetë mister. Kjo është hapësira ku sillemi ne të tre duke shkelur në shtegun e mirëkuptimit e dashurisë së ndërsjellë.

Kur del gjyshi në oborr, kësula e tij duket si hëna kur del ditën. Kur e mbyll derën e madhe pas vetes, unë e Lezja i kemi krahët e përveshur. U hyjmë punëve me të cilat do të krenohet gjyshi që na ka. Lezja i nis përgatitjet për drekën.

“Prit moj Leze, ta pimë nga një gotë tambël”, i them.

Ajo ulet në shkam. Unë i mbush dy gota tambël dhe pimë e heshtim. Lezja pastaj thotë:

“Çohu moj Leze! A pret të vijë Filja t’i bëjë punët tua”?

Unë e pyes:

Cila File?

“Lezja qesh ëmbël. Unë e kuptoj se Lezja e qorton kështu veten sepse askush s’i bën punët tua”…

Lezja është në këmbë dhe e grin qepën imët, imët. Pastaj e hedh tëlyenin në fultere dhe kujdeset mos të digjet shumë. Pastaj qepët i derdh brenda në tëlyen dhe e di çastin më delikat kur duhet ta largojë fulteren. Kështu duhet. Duhet çdo gjë ta rrokë çastin e duhur, karpe diem, se po të mos bëhet ashtu si duhet gjyshi nuk do ta pëlqejë gjellën. Kurse Lezja, po edhe unë duam që gjyshi të jetë i kënaqur, sepse ai është bota jonë. S’ka si gjyshi ynë!

Lezja mundohet me ato duart e saj të njoma dhe me gishtat e hollë të bëjë çmos që gjella t’i përgjigjet shijes së stërholluar të gjyshit, sepse po të shohim në fytyrën e tij ndonjë shenjë pakënaqësie, neve na pushton heshtja. Na dhemb shpirti kur e shohim gjyshin të pikëlluar. Unë atëherë i kërcas gishtat nga sikleti, kurse Lezja këndon ndonjë këngë të dhembshme nga e cila i rrokulliset ndonjë pikë loti faqeve.

Unë shkoj i marr fletoret nga këndi im mbi hambar dhe kacafytem me ekuacionet me dy të panjohura. Më duhet të jem i përgatitur se kur kthehem nga shkolla gjyshi gjithmonë më pyet:

“Si kalove sot ti kolopuçi i gjyshit”?

Edhe Lezja thuajse gjithmonë e merr ndonjë lëvdatë prej gjyshit.

“Kjo zogëza ime ia ka marrë dorën rendit të shtëpisë. Të lumtë, bija e gjyshit”.

Lezja duke dashur ta përsosë artin e të gatuarit, shpeshherë kërkon ndihmë nga gruaja e kushëririt të gjyshit, një plake fisnike të cilës edhe sot, pas aq shumë vjetësh, nuk ia di emrin, sepse gjithmonë e thërrisnim nënë. Njësoj si nipi e mbesa e saj, Gjoni dhe Luçia. Dhe, nëna e mëson Lezen si tëhollohen petat, si bëhet lakrori, tamëlorizi dhe jahnia, sa qepë e sa vaj kërkon grosha, si bëhet qoftja në formë topthash në lëng qepe, të cilat i do aq shumë gjyshi. Pastaj Lezja vjen në shtëpi, i përvjel krahët dhe nis ta bëjë drekën ose darkën.

.

“A të të ndihmoj diçka, motër”? e pyes kur jam në shtëpi, kurse ajo më përgjigjet me një buzëqeshje plot dashuri që do të thotë se ajo nuk don të m’i shtojë punët, sepse unë krahas kujdesit për dhitë, duhet edhe të mësoj.

“Po kur shkon ti në shkollë, kush do të më ndihmojë”? pyet Lezja që i gëzohet shkollës sime sepse në pak librat që kam e në fletore ajo mendon se fshihen të gjitha bukuritë, të cilat ua ndalojnë vajzave. Pastaj duke e ngjeshur brumin ajo më pyet: “Gjoni i motrës, a do të më mësosh edhe mua të shkruaj e të lexoj? Pastaj një droje shfaqet në sytë e saj që i kthen kah unë. Ai shikim ka edhe pyetje, edhe lutje. Edhe frikë e pasiguri.

“Po si jo, moj motra ime”… Pastaj e inkurajoj. I them se nuk është fare vështirë të mësosh shkrim e lexim, kurse ajo më shikon me admirim e dashuri. Pastaj zhytet në botën e ëndrrave të saj ku ka shumë mure e shumë pengesa.

Lezja e sheh se po vonohet me bisedën aq të ngrohtë që kemi dhe i kthehet punës së gatimit. Ajo e investon tërë qenien e saj në këto gjellë, sepse te gatimi Lezja e ka gjetur një frëngji të hapur kah liria. Jam i sigurt se është një muzë që ia dikton asaj të gjitha fshehtësitë, të gjitha notat e imta të cilat veprën e saj të shefit të pashpallur të kuzhinës e bëjnë simfoni që vetëm Lezja e dëgjon dhe, madje është në gjendje ta këndojë artin e saj që ta dëgjoj edhe unë. Melodia të cilën e këndon Lezja, kuptohet pa tekst, por me na-na-na ose la-la-la, u ngjan atyre veprave gazmore të Moxartit.

Edhe unë po filloj ta pëlqej këtë art të Lezes. Një natë derisa yjet shpeshherë këputeshin dhe treteshin thuajse luanin kështu kukafshehtas me mua, isha gati të vendos që kur të rritem të bëhem si Marash thertori, që i therte qetë e fshatit për dimër. Por kur u këput edhe një yll dhe brodhi gjatë nëpër qiell e në fund ra në ndër lulet që i ka mbjellë Lezja, m’u kujtua kau ynë Kuqi dhe hoqa dorë menjëherë nga kjo ide, sepse s’mund ta merrja me mend Kuqin si përfundon nën thikën e Marashit. Ta ther Kuqin i cili kur të shikon ta bën me dije se sa të do. Epo, mendoj, sa i pamend që jam! Ku e lidha artin fisnik të Lezes me zejen e Marashit.?! Kështu do ta kisha lënduar gjyshin tonë, i cili aq shumë dëshiron që unë të bëhem me shkollë. Jo, jo, punë që s’bëhet kjo! Shkolla është shtegu im që duhet ta kaloj. E kur ta mbaroj këtë do t’ia kushtoj gjyshit tim.

Derisa Lezja bën mrekulli me gjellën, mua më kaplojnë re të zeza mendimesh. A thua vallë si do të përfundojë diku larg motra ime, diku pas shtatë malesh ku do të vendoste gjyshi ta martojë. Parasysh më del Lezja e martuar në një kullë të një fshati të thellë malor dhe nga frëngjia e kullës del orë e çast duke më pritur mua të shkoj ta marr e ta sjell në të pamë në shtëpinë ku është lindur e ku nuk ka parë ditë të bardhë. Natyrisht e kam parasysh edhe gjyshin të cilit vitet vijnë e i bëhen barrë e madhe. O moj Leze, motra ime, o gjyshi im, sa ju dua! As ty Leze nuk do të të lë të martohesh atje pas shtatë malesh, as ty gjysh nuk do të lë të ngulfatesh në pikëllim.