Kthimi

Zbrit poshtë. Në domethënien e heshtjes.
Osho

Tregim nga Sulejman Mato

Mersel Haxhia, shtatshkurtër, me bark të kërcyer, faqekuq e sy të zbardhëllyer, anëtar i Akademisë së Shkencave, kishte tre vjet që ishte shkëputur nga puna e tij shkencore rreth bimëve të dobishme mesdhetare dhe ishte mbyllur në apartamentin e vet të ri te “Kodra e Diellit”, për shkak të një tumori në veshka, i cili ishte shfaqur papritur.
Gjithë jeta e këtij shkencëtari kishte kaluar si një ëndërr, me libra e mbi libra. E shoqja e tij, Hedija, ishte një grua e heshtur e nga një fis i mirë. Ajo u shqetësua shumë kur mori vesh sëmundjen e të shoqit dhe u përpoq ta bindte për t’u operuar. Lajmëroi dy vajzat, Laurën dhe Sarën, që i kishte larg , në Amerikë, në të njëjtin qytet, në Boston, dhe të birin, Arbrin, që jetonte në Athinë, me gjithë familje. Me dërhyrjen e të gjithëve nga pak, Merseli pranoi të operohej. ”Ne bëmë tonën, – i tha Hedijes mjeku pas operacionit,-Zoti le të bëjë të vetën.” E zbehtë si meiti e me drithërimë në zemër, ajo vendosi të mos i tregonte të shoqit se çfarë fshihej pas këtyre fjalëve.
Pas ditëve të operacionit Merseli u mbyll në apartamentin e vet. Hedija tregonte kujdes për shëndetin e tij, çdo mëngjes i kujtonte ilaçet dhe librat ia hiqte nga dora si me lezet. Gjatë ditës ai e ndiente veten mirë, por netëve e bezdisnin dhembjet dhe pagjumësia.
Në ëndrra kishte nisur t’i shfaqej fëmijëria. Dy ditë më parë pa në ëndërr shtëpinë e tij në fshat. Bëhej dasmë. Nëna e tij, e re dhe e bukur vërtitej rreth dasmorëve me tabaka në duar. Përshëndeste të ftuarit. Gjëmonte labçja. Harbohej vallja në oborr… Ishin mbledhur të gjithë të vdekurit e fisit të tij: gjyshi nga nëna, i ri e hollak, me mustaqe të gjata, Hyseni, dy dajat, hallë Elmazia, Mevlani, xha Sulua, dy vëllezërit e tij të vdekur… i ati, Halua, halla e babait, Sherifeja e veshur me xhup të kuq dhe fustan të gjatë ngjyrë ulliri. I doli gjumi. Trurin ia përshkoi një ndjesi malli. Vetëm në ëndrra i takojmë të vdekurit. E zuri sërish gjumi dhe sërish pa në ëndërr fshatin, por të rrënuar e të braktisur. Kësaj here ai ishte një mysafir i largët dhe i vonuar. Qëndroi pak çaste para portës së vjetër. S’pipëtinte frymë njeriu. Në korridor grumbuj këpucësh. Kuzhina ishte e zymtë. Pranë vatrës rrinte shtrirë i ati. Nëna i qëndronte mbi kokë.
-Ç’ka? –e pyeti.
-Është pa qejf,- i tha nëna, që nuk u gëzua kur e pa.
Jetojnë akoma? Nuk ishte fort i vetëdijshëm nëse përjetimi ndodhte në ëndërr. Kur i doli gjumi vrau mendjen për kuptimin e asaj ëndrre. Kishte lexuar në një libër se asnjë ëndërr nuk është pa kuptim. Ç’tregon shtëpia e varfër..? Po babai i sëmurë? Të kishte lidhje me gjendjen e tij? Edhe pse i thanë që operacioni doli me sukses, në vetëdijen e tij gjallonte një dyshim i fshehtë.
‘Do të iki ca ditë në fshat, – vendosi.- Po. po. Edhe nëse nuk të dojë Hedija, do të nisem vetëm’.
* * *
Në javën e parë të prillit gjendja e tij shëndetësore u rëndua seriozisht. Nuk kishte oreks, po e linin fuqitë. Lëvizte nëpër dhoma sikur thyente vezë. I pëlqente dhoma e tij e gjumit, me ato orenditë e vjetra. Në një cep të dhomës, në të djathtë të krevatit, ishte tavolina e kompjuterit ku nxinte Lap-topi që i kishin dërguar vajzat nga Amerika.
Më 16 shtator Mersel Haxhia mbushte 73 vjeç. Ka disa intelektualë që në pleqërinë e vonë u kthehen librave filozofikë dhe krenohen me lashtësinë e gjuhës shqipe. Te profesori i bimëve të egra kishin ndodhur të dyja. Kishte blerë dy libra për filozofinë budiste që i mbante mbi tavolinë, së bashku me poemat homerike, “Iliadën “ dhe “Odisenë “, si dhe studimin e Spiro Kondës “Problemi pelazgjik dhe lashtësia e gjuhës shqipe”. Gjatë ditës nuk ndiente dhembje, por natën, te vendi ku dikur kishte veshkën e majtë, ndiente ca pickime të forta e të njëtrajtshme.
Çfarë është jeta? Një ëndërr, një vegim. Rritëm fëmijë, i çuam nëpër shkolla. Kaluam net pa gjumë. Ndërkohë koha rrodhi. Zogjtë lëshuan krahë, fluturuan.
Pas operacionit, në mendjen e tij po piqej ideja se e vetmja zgjidhje ishte kthimi në vendlindje. Kishte hyrë prilli. Pemët kishin hedhur fletë. Duhej rregulluar çatia, duheshin krasitur pemët… Sikur dhe vetëm të ndizte zjarrin në vatër dhe fshatarët të shikonin oxhakun e Haxhiajve duke nxjerrë tym. Të kuptonin që Haxhiajt ishin gjallë.
“Vetëm për ca ditë, për të ndryshuar ambient”, – i tha së shoqes. Fillimisht ajo kundërshtoi prerë , por kur një fshatari i tyre, Xheladin Zhapa, , ish-shofer i një anëtari të qeverisë, e mori në telefon dhe i tha se po nisej për në fshat Merselit i hipën xixat. Rast më i mirë nuk bëhej. Futi gjërat më të domosdoshme në një çantë të madhe, ca ushqime, veshmbathje, pa harruar të merrte edhe librat e tij të preferuar.
U nisën një të shtunë, herët në mëngjes dhe mbërritën në fshat në orën katër pas dite.
E lanë makinën poshtë shtëpisë së Zhapajve, mbuluar me plloça guri. Dy fëmijë kureshtarë se nga mbërritën aty duke i parë me çudi. Xheladini e ftoi Merselin të ngjitej te shtëpia e të vëllait për të pirë një dhallë, por në atë çast Merseli e kishte hedhur shikimin te bregorja, në anën tjetër të fshatit, ku dremiste shtëpia e Haxhiajve, nën rrezet e pjerrëta të diellit. Donte ta shijonte në vetmi këtë kthim të papritur. I pëlqente zhurma e këpucëve mbi zhavorrin e rrugës, i pëlqente të thithte me gjithë forcën e mushkërive erën e malit e të dëgjonte zilet e bagëtive në largësi. Dy gra që vinin në drejtim të tij, nuse të reja, i përshëndeti me një lëkundje koke, edhe pse nuk i njihte. Te qafa e Mehmete, kur u var poshtë, nën rrugën automobilistike, përshëndeti një plak me bastun që ishte ulur në sofat të derës.
Plaku nuk e njohu. Picërroi sytë e nuk ia shqiti as kur Merseli humbi në kthesë. Kur doli tek ulliri dhe pa shtëpinë e tij ndjeu një ngazëllim të madh. Porta e jashtme iu duk e mbyllur me lloz, por e shtyu me bërryl dhe ajo u çel pa vështirësi. Fiku ishte mbushur me kokrra aguridhe, kumbulla ishte mbushur me fletë, pllakat e oborrit ishin ende nën pushtetin e fletëve të verdha të vjeshtës së shkuar. Binte erë dhe ishte i lagët. Shkoi te dera, nxori çelësin nga çanta dhe, me dy rrotullime të shpejta, ajo iu bind të zotit. Korridori ishte mbushur me rrjeta merimangash.
”Ja, të erdha”-, i foli shtëpisë së tij me zë, sikur t’i fliste shpirtit të saj. Sa hyri në oda nxitoi të hapte dritaret, ngaqë ajri ishte mbytës. Kudo binte erë dheu. Krevati i hekurt i të atit i kujtoi kohën e shkollës. Ja dhe tavolina me rimeso të nxirë, tashmë e brejtur nga mizat. Në mes kishte çentron e thurur me grep nëna e tij. Provoi të ndizte dritën. U shqetësua shumë kur ajo nuk u ndez. Doli në oborr dhe vuri re që mungonte kablloja që lidhte sahatin elektrik me shtyllën e rrugës. I iku e gjithë kënaqësia e çastit të parë.
Doje fshatin? Ja fshati. Rri sonte pa drita. Bisedo me të vdekurit.
Ndërkohë i zunë sytë një qiri të djegur përgjysmë, në një taketuke cigaresh. Më mirë kështu, mendoi. Drita e zbehtë e qiririt i shkonte atij mjedisi të shkretë e të vetmuar, pasi i kujtonte fëmijërinë.
Nxori nga çanta ushqimet, çarçafët, librat. Mori librin e Oshosë ”Unë jam pragu”, mbushur me nënvizime e shënime. E kishte përthyer te faqja shtatëdhjetë e tre. Ç’të bënte në atë çast vetmie, prag muzgu, i kthyer si nga një botë tjetër në shtëpinë e tij të lindjes? Nisi të lexojë atje ku e kishte lënë: “Nuk ka krijues dhe nuk ka krijim.-Për mua Zoti është ajo që ndodh. “Zot” do të thotë ajo që vijon të ndodhë përjetësisht. Gjithçka që ndodh është Zot….Për sa kohë Zoti është tjetri, për sa kohë që ai është diçka e ndarë prej teje, ti je ende”. Edhe pse i pëlqeu një konceptim i tillë, mendimi iu duk i errët.
Në një nga faqet e mëposhtme nënvizoi, siç e kishte zakon, një paragraf që i shkonte gjendjes së tij shpirtërore pas atij operacioni të sikletshëm: “Gjithçka që ka për të ndodhur, do të ndodhë…” Diçka profetike, si një sure Kur’ani. Më pas vijonte: “Unë nuk do të jem shkaku, as urdhëruesi….Unë pres. Gjërat që do të ndodhin do t’i pranoj. E nëse nuk ndodhin, unë do ta pranoj jo ndodhinë dhe do të vazhdoj të pres. Kjo pritje më shndërron në mjet, në përçues të fuqive hyjnore të ekzistencës”.
Një mendim errët, i cili merrte kuptim nën dritën e zbehtë të qiririt, në shtëpinë e gjenezës. Qëndroi gjatë mbi disa paragrafë të atij libri, gjersa ndjeu që drita e ditës iu dorëzua përfundimisht dritës së qiririt.
Në një çast trokiti dera. Hapi derën dhe nën dritën e hënës shqoi një fëmijë me një bohçe në dorë.
– Më dërgoi mami, – tha duke i zgjatur bohçen. Dukej sikur kishte ardhur me urgjencë, pasi i merrej fryma tek fliste. Nuk mori as kartmonedhën mijëshe që i zgjati Merseli, por ia shkeli vrapit si ta priste dikush, pas gardhit. E shoqja e vëllait të Xhelos i kishte dërguar me të birin një shishe qumësht, pak bukë dhe një kavanoz me mjaltë.
Merselit nuk i hahej. I mbështolli me kujdes dhe i vendosi në sergjen, pranë buharisë. Iu kthye sërish leximit. Pas pak i pëlqeu një frazë që bënte fjalë për unitetin e njeriut me kozmosin dhe e nënvizoi. Për një njeri që ishte marrë tërë jetën me studime rreth florës mesdhetare e që pak njohuri kishte për filozofinë budiane, mendime të tilla i dukeshin shumë interesante. “Unë ndihem në unitet me njerëzit e me tërë kozmosin….”Një ide e tillë i qartësohej vetëm duke qëndruar pranë asaj dritareje të ndriçuar zbehtë nga shkëlqimi i panumërt i yjeve të largëta….” Duhet të presësh ndodhinë me shumë durim. Është e panjohur, e paparashikueshme. Askush nuk e di sa afër mund të jetë çasti i ndodhur…Zbrit në thellësi, në domethënien e heshtjes”…Ç’do të thotë kjo? Ajo mbrëmje edhe atij i dukej si një zbritje në domethënien e heshtjes. Ndiente një këndellje të paparë duke menduar se pas operacionit kishte marrë guximin të kthehej i vetëm në origjinë. “Duhet ta presësh ndodhinë me durim…” dhe ai ashtu e kishte pritur ndodhinë e tij. Libra të tillë të japin forcë, mendoi. Ndërkohë ndjeu një pickim të fortë lart veshkave, në zemër ose në mushkëri. ‘Mund të jetë dhe reumatizmë’, – tha me vete.
* * *
Nuk kishte zbardhur ende plotësisht kur në gjysmë dremitje ndjeu cicërimat e gëzuara të dallëndysheve që vinin nga larg.
‘Janë ditët e para të prillit, është koha e kthimit të tyre në foletë e vjetra’, – mendoi dhe e kaploi një gëzim i befasishëm.
Veç t’i dëgjoje…Lëshonin ca cicërima llastuese, sikur ta kishim marrë vesh që edhe i zoti i shtëpisë ishte kthyer në folenë e tij. Vinin me turr, çuçurisnin me njëra-tjetrën dhe largoheshin. Ktheheshin sërish dhe fërgëllonin krahët në xhama. Merseli nuk priti të zbardhte, u ngrit dhe doli në verandë me mbathje e kanotierë.
-Si e mbajnë mend çerdhen e tyre të vjetër?
Profesori kishte lexuar diku se bromuri i magnezit që kishin dallëndyshet në sqep ishte sekreti që i orientonte ato drejt çerdhes së tyre të vjetër. Ç’ka bërë natyra…Nga mali frynte një fllad i tingullt. Dy gjela fshati bisedonin në mugëtirë, njeri pyeste për diçka me zë të hollë, tjetri ia shpjegonte me zë më të trashë. Qëndroi disa sekonda pa lëvizur, si të ishte dhe ai pjesë e kozmosit, si të ishte dhe ai në harmoni me erën malore, me këngën e gjelave dhe dallëndyshet e gëzuara. I gëzohej kthimit në origjinën e tij organike. Mori frymë thellë. Sa e paskaj qenka hapësira!
Dallëndyshet mbërritën çift, në një fluturim të shpejtë dhe u futën në folenë e tyre të vjetër, në kënd të tavanit të verandës. Merselit i ndritën sytë, në një çast iu duk që grindeshin për shkak të mjedisit të vogël në të cilin u duhej të jetonin, duke u bërë vend edhe dy dallëndysheve të vogla. Nga u vinte gjithë ajo forcë e gjithë ai gëzim? Merseli kishte njohuri për gjithfarë lloje bimësh, të dobishme dhe të egra, por nuk e kishte vrarë mendjen të mësonte si jetojnë dallëndyshet, si riprodhohen, ku emigrojnë dhe çfarë instikti i kthen në vendin e tyre të origjinës. Në çast pati sërish një dhembje të fortë në gjoks. “S’e paksa bërë mirë krasitjen”, – mendoi ironikisht, duke sjellë ndër mend fytyrën entuziaste të kirurgut që e kishte operuar.
* * *
Të parët që i trokitën në portë ishin Lulua me Anushen, me të cilët i kishin shtëpitë portë më portë.
Anushja iu qep punëve të shtëpisë, pastroi dhomat, sistemoi ushqimet, i vendosi ato nëpër sergjene e, më pas, fshiu oborrin me një fshesë thrumesh. Merseli i kërkoi të nxirrte në verandë tavolinën dhe dy karrige. Lulua nuk qëndroi gjatë. Më vonë u kthye me elektriçistin e fshatit, që kishte hedhur në sup një rrotë kablloje. U desh një kohë e gjatë për të lidhur rrymën elektrike.
Edhe këta të fshatit pipëz i mbajnë veshët. Operacionin e tij e kishin marrë vesh të gjithë. Më pas u duk te porta Muçua, zhurmëmadhi i fshatit, djali i tezes. Ishin moshatarë. I fryrë si cjap, me xhaketën hedhur krahëve:
– Ku je o kusho… Ku na ke humbur ?
– Eja, eja, – e ftoi në verandë Merseli duke u ngritur në këmbë sipas zakonit.
-Do vijmë posi.- ia ktheu në shumës ai. -Të të urojmë që dole nga spitali, shëndoshë e mirë.
Anushja, që e kishte marrë me gëzim rolin e zonjës së shtëpisë, u nxori para nga një gotë raki.
-Lere shishen këtu, – e urdhëroi Muçua kur ajo i kishte kthyer krahët.
Atë vit edhe Muçua mbushte shtatëdhjetë e tre vjeç, sa Merseli. Ndryshe nga Merseli, çobanit të rritur me kulloshtër i skuqte faqja. Kishte një zakon çobanësh, fliste me zë të lartë dhe me ton urdhërues.
–Do na rrish ca ditë?
– Shpresoj, -tha Merseli.
–Rri, rri, se do të të ngjallim, do të bëjmë si viç, – i tha Muçua duke e rrëkëllyer me fund gotën e rakisë.
-Këtu të ngjall vetë ajri.
-Këtë vend e ka bekuar Zoti. Le që profesori e di, vetë Zoti në këto anë ka lindur. Kishte dëgjuar legjendën e Zoto Mollosit, që ishte përhapur në të gjithë fshatin, sikur Zeusi paskej lindur në stanet e Kretës. Çoban ishte Muçua, pa shkollë, po kureshtar i madh. E dinte legjendën e Kronit dhe stanet e Kretës ku ai kulloste bagëtinë….Kaq do fshatari, një koincidencë, pastaj e thur vetë, e bën çorap.
Gjithë ajo paradite kaloi pa u ndier. Hapte një bisedë Merseli, hazër xhevap Muçua. Ta shihje në surrat, gdhë e kaluar gdherit, ama të futeshe në bisedë e të guxoje t’i flisje për emra e histori fshati, kishte një kujtesë që të habiste. Hazër xhevap e kishe edhe kur binte fjala për bimët mjekësore. Vetë Merseli, kur mbrojti diplomën, te Muçua u përplas. Profesor njëri, çoban tjetri:
-Sa zogj lindin dallëndyshet?- e pyeti Merseli.
-Dy, – tha Muçua, – po lindin dy herë, në gjashtë muaj.
-E si i nxë ajo fole aq e vogël?
-Ja, a derëzi…Siç flinim ne dikur, kokë më kokë. Shtëpinë, të vogël ose të madhe e bën dashuria. E bëjnë frymët që rrojnë brenda. Aty ku s’ka dashuri shtëpia të duket e vogël, aty ku ka dashuri shtëpia e vogël të duket e madhe. E që the ti, ka disa lloje dallëndyshesh. Në mal kam parë edhe dallëndyshe pendëbardha. Në fshatin tonë ato vijnë më të rrallë. Në mal vijnë ca dallëndyshe kokëzeza, pendët bojë ulliri e çelët, gusha portokalli. Ka edhe një lloj tjetër dallëndysheje, me sqep më të gjatë…Ato janë më të forta.
Ka njohuri shejtani, mendonte Merseli, po nganjëherë edhe ia fut kot. Një vit më parë Muçua i kishte treguar Merselit një histori të pabesueshme me dallëndyshe, se si në Meraj, një javë më vonë pasi kishte vdekur Dervish Merua, dallëndyshet ishin larguar nga shtëpia e tyre të trembura nga vajet e grave. T’u besoje fjalëve të Muços të bënin për budalla.
Muçua kishte një inat të madh me politikanët. I shikonte në televizor dhe i dukeshin njerëz të ligj.
– More, s’të pyeta…Ç’bëjnë në Parlament ata faqezinjtë?
– Kush?
– Ata, deputetët tuaj. Në ke prej tyre ndonjë shok, thuaji të mos zihen më si qentë. Po lëmë nam në sy të botës.
Gotën e dytë të rakisë e thau me nervozizëm kur iu kujtuan politikanët e Tiranës. Ai fliste, Merseli qeshte në buzë. …Muçon e mbante i gjithë fshati për qejfli femrash, dhe ai vetë nuk e fshihte. Operacionin e tij nuk e zunë në gojë. Pati një çast që Merseli e komplimentoi çobanin: “Me këtë mendje që ke ti nuk do vdesësh kurrë”.
– Gati jam, – ia ktheu ai, – veç do t’i lutem Zotit që, kur të vijë të më marrë, të më gjejë në gjumë.
* * *
Gjithë atë paradite nuk reshti celulari. Ca e dinin që Merseli ndodhej në Tiranë, ca të tjerë e kishin marrë vesh me vonesë operacionin që kishte bërë dhe e merrnin për ta uruar. Një shoku i tij me të cilin dilnin shpesh nga liqeni, e mori në telefon vetëm për t’i thënë: – E more vesh për Grimcën e Zotit? E dhanë lajmet mbrëmë.”
Vajzat e morën nga ora tre e pasdites, djali me nusen e morën më herët. Hedija ishte e treta herë që toroliste në telefon. Donte të dinte gjithçka: çfarë kishte ngrënë, si e kishte plagën, kush i kishte ardhur për vizitë…Herën e fundit, kur e pyeti se kur do të kthehej, zëri i Merselit iu duk si i këputur. Parandjeu diçka të keqe dhe u tremb. Pas një ore e mori sërish në celular.
– Mos lëviz,- i tha prerë.
Ikën njeriu. Fillimisht zhvendoset, nga qendra në periferi, si për t’u çlodhur , si për të ndërruar mjedis, si për të pushuar. Pas të ndjekin zërat. Të gjejnë edhe atje. S’ke si u largohesh zërave. Diçka e fortë ia tronditi gjoksin. E kapi një ndjenjë ankthi. Mishin me patate që ia kishte sjellë Anushja, nuk e preku fare, e la në verandë. U shtri në krevat pa u zhveshur. Celularin e kishte lënë në verandë. Nisi të dërsijë. Iu zu fryma…Diçka e pambuktë po i ngjitej me shpejtësi në fyt dhe po i zinte frymëmarrjen. Vuri pulqerin te pulsi…i rrihte si tokmak. Po i çahej koka. Pas pak u duk sikur u çlirua. Nën ndriçimin e llambës elektrike nisi të shfletojë pa vëmendje Oshonë. Nuk mbaroi dot asnjë faqe. Libri po i dukej i mërzitshëm, mendimet të zymta. Në muzg e ndjeu veten më të qetë. I shtrirë në kurriz mendjen e kishte përqendruar te misteri i madh i yjeve. Ç’ka pas yjeve? Yje? Po pas yjeve? Sërish yje..yje…yje. Sa e bukur është jeta…Dhe të mendosh, vdes njeriu pikërisht kur ka arritur të kuptojë diçka nga sekreti i jetës.
Sa e bukur është jeta…! Edhe kur të vjen me sëmundje të mëdha e halle të mëdha. Dhembja e madhe dhe fatale i erdhi papritur. Nisën t’i gumëzhijnë veshët, si mijëra gjinkalla…I përziheshin në vesh cinxuj, celularë e cicërima dallëndyshesh. Më pas ndodhi ajo që ndodhi.
Hedija mbërriti në fshat vonë, kishte kaluar mesi i natës. E pa të shtrirë, në krevatin e hekurt që ndodhej pranë dritares. Iu afrua si një bishë…E tundi. Nuk lëvizi. Te qafa kishte një damar të nxirë. Dukej i qeshur, sikur të ishte nisur në një udhëtim të ri, tepër të këndshëm dhe këtë gjë duhet t’ua transmetonte të gjithë atyre që do t’i vinin për t’i dhënë lamtumirën e fundit.