eta dhe vdekja teatrale 50 vjet më parë e një prej autorëve më të njohur dhe më kontrovers të Japonisë, ka krijuar një mit, shkruan Thomas Graham. .

Teksa rrinte në ballkon, si në një skenë, i bënte apel ushtrisë së mbledhur poshtë tij. Është Yukio Mishima; emri i vërtetë i tij është Kimitake Hiraoka. Ishte romancieri më i famshëm i Japonisë kur, më 25 nëntor 1970, shkoi në një bazë ushtrie në Tokio, e rrëmbeu komandantin, e detyroi atë të mblidhte garnizonin dhe më pas u përpoq të nxiste një grusht shteti. E sulmoi shtetin dhe rendin kushtetues të mbështetur nga ShBA-ja, i shau ushtarët për nënshtrimin e tyre dhe i sfidoi ata që ta kthenin perandorin në pozicionin e tij të para luftës – si zot i gjallë dhe si udhëheqës kombëtar. Publiku, në fillim i qetë ose thjesht i shtangur, nuk iu bind. Mishima bëri një hap dhe tha: “Nuk mendoj se më dëgjuan.” Pastaj u gjunjëzua dhe vrau veten me harakiri. Vdekja e tij e tronditi publikun japonez. Ishte një njeri i famshëm i letrave, një personazh maço dhe provokativ, por edhe qesharak, ndoshta i ngjashëm me Norman Mailerin në SHBA ose me Michel Houellebecqun në Francën e sotme. Kjo ngjarje ndodhi në mëngjesin e hapjes së sesionit të 64-të të Parlamenti të Japonisë, ku perandori ishte i pranishëm. Fjalimi i kryeministrit për agjendën e qeverisë për vitin e ardhshëm, kaloi disi në hije. Sepse, askush nuk kishte vdekur nga harakiri – që nga ditët e fundit të Luftës së Dytë Botërore.

“Disa menduan se ishte çmendur, të tjerët se ky ishte akti i fundit në një seri veprimesh ekzibicioniste, një shprehje e dëshirës për të tronditur – për çka ishte bërë i njohur”, shkroi filozofi japonez Hide Ishiguro, në një ese të vitit 1975 për “The New York Review”. “Disa njerëz të së djathtës politike e panë vdekjen e tij si gjest patriotik, të protestës kundër Japonisë së sotme. Të tjerët besuan se ishte një farsë e dëshpëruar, e tmerrshme, e sajuar nga një njeri i talentuar i cili si një lazdran nuk mund të duronte të jetonte në moshën e mesme dhe në mediokritet.” Në anën tjetër, Mishima një herë i tha gruas se “edhe nëse nuk kuptohem menjëherë, s’ka problem, sepse do të kuptohem nga Japonia e 50 ose 100 vjetëve tjerë”.

Më 1949 Mishima hyri në skenën letrare të Japonisë me “Rrëfimet e një maske” – një lloj autobiografie e kamufluar si roman, që e bëri të famshëm në fillim të të njëzetave të tij. Vepra flet për historinë e një djali delikat, të ndjeshëm, i cili mbahet peng nga gjyshja e tij. Ajo është e sëmurë dhe ai e ushqente. Në vend që të luante jashtë me djemtë tjerë, rri i mbyllur me të, për vite me radhë, në errësirën me erë sëmundje të dhomës së saj të gjumit. Mendja e djalit zhvillohet në atë dhomë. Fantazia dhe realiteti nuk janë kurrë të ndarë; fantazia, binjaku më i fortë, bëhet dominues. Në kohën ku gjyshja vdes, djali e ka zhvilluar një fiksim për lojën me role, për jetën si teatër. Nuk mund t’u rezistonte fantazive. “Maskarada kishte filluar”.

“Rrëfimet e një maske” vazhdon deri në fund të adoleshencës së djalit, duke detajuar evolucionin e jetës së tij të brendshme dhe të jashtme me zgjimin homoseksual. Në shumë aspekte, ky është çelësi për të kuptuar jetën dhe veprat e mëvonshme të Mishimas. Ai ishte i fiksuar me idenë se bukuria është më e bukur kur është kalimtare – dhe mbi të gjitha në kulmin e shkatërrimit. Vepra  sugjeron gjithashtu bashkëveprimin midis performancës dhe realitetit, që karakterizonte gjithçka që Mishima bëri dhe shkroi. Ai e linte përshtypjen e autorit të mbyllur në një luftë të errët me veten e tij, teksa gjithashtu linte dyshime se ishte një mjeshtër i medias dhe publicitetit. Formula pati sukses. Ajo e bëri Mishiman një lazdran të letërsisë japoneze të pasluftës dhe ia siguroi shumë lexues. Megjithëse dekadent, ishte shkrimtar i disiplinuar dhe frytdhënës. E futi veten në shoqërinë e lartë të Tokios dhe ishte mik i zyrave dhe korrespondentëve të huaj, për të bërë atë që mundte për ta zgjeruar famën e tij përtej Paqësorit. “Nëse Akio Morita nga Sony ishte japonezi më i famshëm jashtë vendit”, shkroi John Nathan, më vonë biograf i Mishimas, “Mishima ishte i dyti”.

Romanet e Mishimas gjatë viteve 1950 i kishin po ashtu ngjyrimet autobiografike, si te “Rrëfimet e një maske”. Por, pastaj diçka ndryshoi. Në vitet 1960 mund të thuhet se fillon faza politike e jetës së tij. Duke e portretizuar veten si një estet të pastër, një romantik dekadent, në 10 vjetët e fundit të jetës së tij pësoi një transformim. Nisi të merret me trupin, duke shkuar në palestër për dy orë në ditë për të shtuar muskuj në trupin e tij të dobët e të shkurtë. Pas këtij transformimi ishte arsyetim i cili në një mënyrë shprehet tek “Arti, veprimi dhe vdekja rituale”, një ese enigmatik i publikuar më 1968, dy vjet para vdekjes së tij. Ai ishte dobësuar nga teprica fantazive dhe e fjalëve dhe nga pakica e materiales dhe veprimit. “Në një person mesatar, unë imagjinoj, trupi i paraprin gjuhës”, shkruante Mishima. “Në rastin tim, fjalët erdhën të parat e pastaj… erdhi mishi”. Ai donte të shihej si “njeri i veprimit”.

Mishima ishte në të dyzetat dhe i vetëdijshëm për moshën. “E bukura duhet të vdesë e re dhe gjithçka tjetër duhet të jetojë sa më gjatë të jetë e mundur”, shkroi ai, në një pjesë për vdekjen e hershme të aktorit James Dean. “Për fat të keq, 95 për qind e njerëzve e marrin mbrapsht, me njerëz të mrekullueshëm që rezistojnë deri në të tetëdhjetat e tyre dhe budallenjtë e tmerrshëm që bien të vdekur në moshën 21 vjeçe.” Mishima ndjeu se momenti i tij po vinte dhe nisi të komplotonte aktin e fundit.

Të gjithë, në një moment, e shohin jetën si një skenë. Por, pak njerëz jetojnë dhe e bëjnë koreografinë e jetës së tyre si teatër dhe shumë më pak e përdorin harakirin për ta mbyllur shfaqjen. Sidoqoftë, për Mishiman ishte kulmi i një fantazie të përjetshme. Elementet ishin atje, që te “Rrëfimet e një maske”: ushtarë, vdekje dhe gjak. I shndërruari në luftëtar, e bëri veten objekt të dëshirës së tij: diçka të bukur, diçka që ia vlen të shkatërrohet. Fiksimi nga harakiri ishte rritur. Mishima madje e shkroi skenarin dhe luajti në një film të shkurtër, “Patriotizmi”, ku e interpretoi këtë në detaje. Ndoshta edhe akti i fundit ishte protestë politike – por sigurisht që ishte vdekja si art.

Në mëngjesin e ditës së tij të fundit, Mishima e dërgoi te botuesi librin e fundit të tetralogjisë së tij, “Deti i fertilitetit”. Këta katër libra, të shkruar në një shpërthim të furishëm krijimtarie, ishin diçka e re. Duke filluar në 1912, menjëherë pas Luftës Ruso-Japoneze dhe duke përfunduar më 1975, përfshijnë një periudhë ndryshimesh të jashtëzakonshme: nga ngritja e Japonisë Perandorake, deri te asgjësimi i Luftës së Dytë Botërore dhe shfaqja e Japonisë kapitaliste dhe konsumeriste. Ato mbahen së bashku nga personazhi Honda, që është rimishërimi i mikut të tij të fëmijërisë – një shpirt i rrethuar nga ndryshimi dhe rënia.

Mishima e shkroi pjesën më të madhe të vëllimit përfundimtar, “Rënia e engjëllit”, gjatë një feste familjare në bregdet, në gusht të vitit 1970. Në një letër të datës 18 nëntor 1970, për mentorin e tij Fumio Kiyomizu, ai ka shkruar: “Për mua, përfundimi i këtij libri nuk është asgjë më shumë se fundi i botës”. /Telegrafi/